Oleje roślinne
Oleje towarzyszą w kuchni praktycznie każdemu z nas. Nie ważne, czy zwykle smażymy na nich mięsa, czy stosujemy dietę stricte wegańską, czy nawet surową, bez pomocy olejów trudno byłoby przyrządzać posiłki na co dzień. Oczywiście do każdego typu dania powinniśmy starannie dobierać olej, w szczególności, jeśli przygotowujemy dania smażone. Nie każdy olej nadaje się do tego celu – należy wybierać te, które mają wysoką temperaturę dymienia. Czym charakteryzuje się taki stabilny olej? Posiada wysoki „punkt dymienia”. Tym mianem określa się minimalną temperaturę, w jakiej zaczynają zachodzić w nim niekorzystne dla naszego zdrowia reakcje. Olej nie tylko traci swoje właściwości odżywcze, ale też powoli rozpada się na substancje wykazujące działanie kancerogenne. Tłuszczami roślinnymi idealnymi do smażenia w wysokich temperaturach będą (koniecznie rafinowane!): olej rzepakowy i oliwa, olej palmowy i kokosowy1 .
Oleje do sałatek - jakie wybrać?
Znacznie większy wybór mamy w przypadku olejów, którymi planujemy doprawiać sałatki. Tak naprawdę możemy zastosować każdy tłuszcz roślinny. Na który z nich się zdecydujemy, zależy wyłącznie od naszych preferencji smakowych i dopasowania pozostałych składników. Możemy również przeanalizować właściwości prozdrowotne i pod tym kątem dobrać najlepszy dla siebie olej do sałatek. Oleje do sałatek wykazujące pozytywny wpływ na nasz organizm możemy także traktować jako swoisty suplement diety i spożywać łyżeczkę takiego tłuszczu samodzielnie, na przykład rano. Poza działaniem wynikającym ze swoich właściwości odżywczych, taki naturalny suplement pomoże zachować prawidłową perystaltykę jelit.
Czym są oleje roślinne?
Oleje roślinne to tłuszcze otrzymywane, jak sama nazwa wskazuje, z części roślin, które zachowują konsystencję płynną w temperaturze pokojowej. Wyjątkami od tej reguły są oleje kokosowy oraz palmowy, które w naszym klimacie mają postać stałą lub półstałą (w zależności od tego, czy są rafinowane lub nie), a topią się dopiero w 25°C (olej kokosowy) lub nawet w temperaturze ludzkiego ciała (olej palmowy). Oleje otrzymywane są z owoców, nasion lub pestek, najczęściej tzw. roślin oleistych, choć w obecnych czasach technologia pozwala na użycie do ich produkcji również innych gatunków i części roślin.
Wykorzystanie olejów w przeszłości
Pozyskiwane w tradycyjny sposób oleje, wytłaczane z pomocą kamieni młyńskich, były stosowane już w starożytności przez każdą ze znanych nam cywilizacji (Chiny, Indie, Egipt, Grecja czy Rzym). Używano ich w kuchni, w kosmetyce – oleje świetnie sprawdzają się w pielęgnacji skóry i włosów, a nawet jako środek leczniczy (olej z wiesiołka, olej lniany).
Oleje – właściwości
Oleje są wartościowym składnikiem diety, ponieważ dostarczają całej gamy substancji odżywczych, niezbędnych do prawidłowego funkcjonowania organizmu. Warto jednak pilnować dziennego ich spożycia, gdyż poza działaniem prozdrowotnym charakteryzują się też wyjątkowo wysoką kalorycznością – 100 gramów oleju ma około 900 kcal (poszczególne rodzaje mogą różnić się nieznacznie kalorycznością).
Oleje roślinne są przede wszystkim źródłem nienasyconych kwasów tłuszczowych (NNKT), które stanowią budulec błon komórkowych naszych organizmów, a także biorą udział w regulacji różnorakich procesów fizjologicznych2. Co istotne, ludzie ciało nie jest w stanie samo wytworzyć tych kwasów, dlatego konieczne jest zapewnienie sobie stałej ich podaży właśnie w codziennym jadłospisie.
Jakie funkcje pełnią nienasycone kwasy tłuszczowe? Największe znaczenie mają dla naszego układu krążenia. Kwasy omega-3 pomagają obniżyć stężenie trójglicerydów we krwi oraz samo jej ciśnienie. Dzięki swoim właściwościom przeciwdziałają powstawaniu zakrzepów w naczyniach krwionośnych oraz mózgu, tym samym zapobiegając zawałom czy udarom. Korzystnym działaniem kwasów omega-6 jest z kolei zdolność do obniżania stężenia cholesterolu całkowitego oraz jego frakcji LDL (tzw. złego cholesterolu).
W olejach roślinnych znajdziemy również całą masę rozpuszczalnych w tłuszczach witamin (słynny ADEK). Witamina E, czyli tokoferol, jest wyjątkowo silnym antyoksydantem. Związki tego typu zapobiegają powstawaniu w organizmie wolnych rodników, które są odpowiedzialne za szybsze starzenie się, choroby mózgu i układu krążenia, nowotwory i wiele innych dolegliwości. Witamina A (retinol) pozytywnie wpływa natomiast na skórę oraz wzrok, a witamina K jest niezbędna dla zdrowia kości i zachowania właściwego funkcjonowania układu krzepnięcia krwi (zapobiega m.in. krwotokom). Nie należy zapominać też o witaminie D, która podobnie jak K, odpowiada za kości, lecz jej oddziaływanie jest o wiele szersze. Odpowiedni poziom witaminy D obniża ciśnienie krwi, dodaje energii i działa profilaktycznie w kierunku zaburzeń psychicznych oraz depresji. Co ważne, większość tej substancji syntetyzujemy przez skórę w czasie, gdy mamy kontakt ze światłem słonecznym3. W żywności znajduje się jej stosunkowo mało, dlatego zwłaszcza w okresie jesienno-zimowym powinniśmy korzystać ze wszystkich pokarmów, które zawierają choć trochę witaminy D – między innymi właśnie z olejów roślinnych.
Oleje stanowią także bogactwo innych związków, takich jak polifenole i fitosterole. Pierwsze z nich to przeciwutleniacze, drugie natomiast zmniejszają wchłanianie cholesterolu w jelitach.
Rodzaje olejów roślinnych w Pora na Pola
Aby w pełni korzystać z dobroczynnego oddziaływania olejów na nasze zdrowie, najlepiej stosować je w kuchni w formie surowej – czyli na zimno. Warto też wybierać oleje z pierwszego tłoczenia, nierafinowane. Takie są właśnie oleje, które oferujemy na naszym targu naturalnego jedzenia.
Olej z czarnuszki
Olej z czarnuszki ma bardzo charakterystyczny smak, korzenny, gorzkawy. Kocha się go albo ucieka od niego jak najdalej. Warto jednak się do niego przekonać ze względu na niezwykle szerokie spektrum działania. Olej z czarnuszki pomaga złagodzić dolegliwości żołądkowe (niweluje zgagę!), pomaga w regeneracji wątroby i trzustki (działa przeciwcukrzycowo!), zmniejsza objawy astmy, łagodzi stres i poprawia stan skóry. Stosowany na zimno (koniecznie) będzie idealnym olejem do sałatek, pasuje również do naturalnego twarogu.
Olej lniany
To kolejny cudowny olej, który od tysiącleci stosowany był w celach leczniczych. Olej lniany wspiera funkcjonowanie mózgu (poprawia pamięć i koncentrację), wspomaga przewód pokarmowy, powlekając go ochronnym filmem (znacie zapewne właściwości siemienia lnianego), wzmacnia odporność i reguluje pracę gruczołów (wskazany m.in. przy niedoczynności tarczycy i insulinooporności), obniża ciśnienie. Olej lniany ma lekko orzechowy smak i typowo „lniany” zapach – nie da się go pomylić z żadnym innym. Pasuje oczywiście do sałatek, można go również przyjmować samodzielnie, jako suplement diety.
Olej konopny
Aż w 80% procentach składa się z nienasyconych kwasów tłuszczowych – o ich działaniu na ludzki organizm przeczytaliście już wyżej. Dodatkowo olej konopny pomaga pozbyć się toksyn z organizmu, ponieważ działa moczopędnie i poprawia metabolizm. Uspokaja, łagodzi bóle reumatyczne i bardzo korzystnie wpływa na stan skóry, chroniąc ją przed drobnoustrojami i minimalizując podrażnienia. Olej konopny ma zielonkawy kolor i świetnie komponuje się z typowo wiosennymi składnikami – jako dodatek do warzywnych sałatek, baza do pesto i aromatycznego dressingu.
Olej kokosowy
Jeden z nietypowych olejów, który w temperaturze pokojowej ma postać stałą. Jako że jest otrzymywany z wiórków kokosowych, ma barwę białą. Nierafinowany ma silny kokosowy zapach, dlatego najlepiej pasuje do dań kuchni orientalnej (również do ich smażenia). Popularna jest również „kuloodporna” kawa z łyżeczką oleju kokosowego, która niesamowicie pobudza i dodaje energii. Ze względu na wysoką zawartość kwasu laurynowego, olej ten ma działanie antybakteryjne, przeciwgrzybicze i przeciwwirusowe. Jest źródłem witamin z grupy B oraz wielu minerałów.
Olej z pestek dyni
Podobnie jak inne roślinne tłuszcze, olej z pestek dyni obniża cholesterol i redukuje stany zapalne. Może być stosowany wspomagająco w leczeniu pasożytów przewodu pokarmowego oraz zespołu jelita drażliwego. Jest bogatym źródłem cynku, który pozytywnie wpływa na zdrowie skóry, nastrój, odporność i komórki mózgowe! Powinien być spożywany wyłącznie na zimno. Jego dyniowy, delikatnie orzechowy smak sprawia, że dobrze współgra zarówno z daniami wytrawnymi, jak i z potrawami na słodko.
Olej rzepakowy
Wyjątkowy olej w naszym zestawieniu – możemy stosować go do przyrządzania dań (krótko) smażonych oraz do pieczenia ciast. Olej rzepakowy wśród innych wyróżnia się najwyższą zawartością witaminy E i składem przypomina oliwę z oliwek. Łączy w sobie prozdrowotne właściwości większości z wymienionych wcześniej olejów, stanowiąc dobre źródło nienasyconych kwasów tłuszczowych.
Olej sezamowy
Magnez i fosfor, które znajdziemy w oleju sezamowym, zapobiegają arytmii serca. NNKT wspierają oczywiście cały układ krwionośny i obniżają cholesterol, ale ten olej ma też pewne nietypowe działanie – pomaga w walce z tkanką tłuszczową. Możemy stosować go jako naturalny kosmetyk do skóry i włosów. Jego przyjemny zapach zrelaksuje wszystkich miłośników orzechowych aromatów. W kuchni olej sezamowy wykorzystamy do dań azjatyckich i domowych słodyczy.
Oleje z pierwszego tłoczenia
Oleje roślinne wytwarza się metodą tłoczenia z odpowiednich części roślin (nasion, pestek, owoców, a nawet kiełków). Najzdrowsze oleje to takie, które zostały uzyskane w trakcie pierwszego tłoczenia, na zimno, oraz nie zostały poddane rafinacji czy filtrowaniu. Takie tłuszcze zachowują najwięcej wartości odżywczych, nie nadają się jednak do smażenia – za to będą najlepszymi olejami do sałatek.
Co warte zaznaczenia, określenia „oleje z pierwszego tłoczenia” i „tłoczone na zimno” nie oznaczają jeszcze, że mamy do czynienia z naprawdę wartościowym olejem. Często stosowany przez producentów chwyt, polegający na umieszczeniu na opakowaniu tylko jednej z tych informacji, nie gwarantuje, że w gotowym produkcie znajdziemy skarbnicę prozdrowotnych składników. Najlepszy olej musi pochodzić z pierwszego tłoczenia, które przeprowadzane było metodą na zimno.
Jak wygląda produkcja takiego oleju? Surowiec tłoczy się przez przeznaczone specjalnie do tego celu prasy ślimakowe w ściśle określonym tempie. Aby uzyskać najwyższej jakości olej, nie podgrzewa się go w trakcie tego procesu (co stosowane jest z kolei przez dużych producentów, ponieważ pozwala na większą wydajność, kosztem wartości końcowego produktu). Otrzymany w ten sposób surowiec schładza się do temperatury 4-10°C i w takiej przechowuje bez dostępu do światła słonecznego4.
Olej z pierwszego tłoczenia (tzw. extra virgin) pełen jest nienasyconych kwasów tłuszczowych oraz innych prozdrowotnych substancji, o których wspominaliśmy wcześniej. Można przechowywać go w lodówce przez mniej więcej 2-3 miesiące.